Problem otyłości dotyczy nie tylko ludzi, ale także naszych psów. Częstość występowania nadwagi i otyłości u zwierząt w ostatnich latach znacząco wzrosła. Obecnie dotyka ona co najmniej jednej trzeciej psów hodowlanych w naszym kraju. Spis treści:1. Główne czynniki predysponujące do wystąpienia otyłości u psów to:2. Rozpoznanie i ocena nadwagi/otyłości u psa3. Zasad skutecznego programu odchudzania psa4. Podsumowanie5. Bibliografia Główne czynniki predysponujące do wystąpienia otyłości u psów to: WIEK – gdy zwierzę zaczyna się starzeć, następuje obniżenie tempa metabolizmu, zmniejsza się jego masa mięśniowa, co powoduje zmniejszenie całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego, dodatkowo następuje spadek aktywności zwierzęcia; RASA – badania wykazały, że podatne na nadwagę są takie rasy, jak: cairn terrier, west highland white terrier, terier szkocki, owczarek szetlandzki, bassett hound, cavalier king charles spaniel, jamnik, beagle, cocker spaniel, labrador retriever; KASTRACJA/STERYLIZACJA – spadek poziomów hormonów płciowych doprowadza z jednej strony do spowolnienia tempa metabolizmu, z drugiej zaś do wzrostu apetytu, który dotąd regulowany był za pośrednictwem estrogenów. Można zatem uznać kastrację i sterylizację za zabiegi, w wyniku których konieczna jest zmiana diety i dostosowanie kaloryczności do zmniejszającego się zapotrzebowania energetycznego (samice mają średnio 16% więcej tkanki tłuszczowej w organizmie i wykazują większą tendencję do nadwagi niż samce). ➡Z TEJ PUBLIKACJI DOWIESZ SIĘ WIĘCEJ NA TEMAT STERYLIZACJI I KASTRACJI PSÓW⬅ ŻYWIENIE – a w zasadzie czynniki warunkowane przez właściciela (liczba podawanych posiłków i przekąsek, karmienie ad libitum, rodzaj i ilość karmy, zjadanie resztek ze stołu, ilość ruchu). Otyłość u psów jest chorobą powodowaną przez niedostosowanie poziomu energii w diecie do wydatków energetycznych (przewlekły dodatni bilans energetyczny) i objawia się nagromadzeniem nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. Konsekwencje otyłości są poważne i wielokierunkowe. Obecnie zaczynamy dokładniej poznawać konsekwencje otyłości u psów (zob. tabela). U psów otyłych dochodzić może do wystąpienia: chorób układu krążenia i układu oddechowego (zaburzenia rytmu pracy serca, nadciśnienie, wtórne choroby serca, nerek i układu naczyniowego, zaburzenia profilu lipidowego krwi, utrudnienia w prowadzeniu anestezji), chorób endokrynologicznych (cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy), chorób ortopedycznych (zapalenie i zwyrodnienie stawów oraz więzadeł, zanik powierzchni stawowych, dyskopatie), obniżenia odporności (podatność na zakażenia drobnoustrojami), chorób nowotworowych (guzy gruczołu sutkowego, pojawienie się komórek przedrakowych), chorób dermatologicznych, zaburzeń rozrodu, skrócenia długości życia. Rozpoznanie i ocena nadwagi/otyłości u psa Masa ciała. Przyjęło się uważać, że nadwaga u psów występuje, gdy masa ciała jest o 10-15% wyższa od optymalnej dla danego osobnika, natomiast otyłość – po przekroczeniu wartości optymalnej masy ciała dla danego osobnika o 30%. Dobrą metodą jest określenie nadmiaru masy ciała w procentach. Gdy właściciel wie, że jego pies powinien ważyć 10 kg, a ma 5 kg nadwagi, to taka informacja może wydawać się nieistotna. U człowieka 5 kg to nie jest jeszcze problem. Ale jeśli powiemy, że pies ma 50% wyższą masę ciała od optymalnej i do tego porównamy to z człowiekiem, którego masa ciała powinna wynosić np. 60 kg, a waży 50% więcej, czyli 90 kg, to problem będzie bardziej widoczny. Pomimo tego, że masa ciała jest obiektywną i precyzyjną miarą, sama w sobie nie daje wystarczających informacji co do tego, czy jest optymalna czy nie. Dlatego dodatkowo stosuje się wizualną ocenę stanu odżywienia zwierząt BCS (body condition score). Ocena kondycji ciała BCS w połączeniu z masą ciała pozwala na dokładniejszą ocenę stanu zwierzęcia i lepszą podstawę do wyliczenia zapotrzebowania energetycznego. Stanowi także skuteczne narzędzie pomagające opiekunom, którzy często nie potrafią rozpoznać, że ich zwierzęta mają nadwagę lub są otyłe. Wskaźnik BCS ocenia się w skali 9- lub 5-punktowej. Metoda ta opiera się na wizualnej i palpacyjnej ocenie tkanki tłuszczowej podskórnej oraz oszacowaniu otyłości brzusznej i stopnia wykształcenia mięśni. BCS służy do oceny składu ciała zwierzęcia, szczególnie procentowej zawartości tkanki tłuszczowej BF (body fat), i pozwala na oszacowanie stopnia nadwagi/otyłości lub niedowagi. Załączona tabela (tabela poniżej) pokazuje BCS wraz z opisami i odpowiadającym im procentem otłuszczenia oraz rosnącą lub malejącą masą ciała powyżej lub poniżej optymalnej masy ciała. Wykorzystanie w praktyce i interpretacja BCS. W skali od 1 do 9 wynik 5 powinien odzwierciedlać optymalny procentowy udział tkanki tłuszczowej (% BF), który jest oszacowany dla psów na 15 do 25%. Należy pamiętać, by nie porównywać bezkrytycznie wartości wskazań wagi, bo nawet w obrębie rasy mogą występować duże rozbieżności – pies o tzw. mocnych kościach może ważyć więcej niż pies drobnej budowy, lecz otyły. Dlatego dobrym sposobem jest określenie BCS i jednocześnie zważenie psa. Podstawą działania terapeutycznego w otyłości psów jest postępowanie dietetyczne oraz zwiększanie aktywności fizycznej zwierząt Kiedy u naszego psa zostanie stwierdzona nadwaga bądź otyłość, koniecznie jest wdrożenie specjalnej terapii odchudzającej. W przypadku zwierząt z nadwagą należy podjąć działania zapobiegawcze, które mają na celu przeciwdziałanie rozwojowi otyłości w momencie, gdy pies prezentuje jeszcze dobry stan zdrowia i masę ciała w mniejszym stopniu odbiegającą od optymalnej. Terapia dietetyczna stanowi podstawowy wymóg w regulacji masy ciała grubych psów, a zwiększanie wysiłku fizycznego i terapia behawioralna to przydatne wsparcie takiego postępowania. Nadwagę i otyłość u psów można skutecznie zlikwidować, ale wymaga to intensywnej edukacji oraz cierpliwości i zaangażowania właścicieli czworonogów. Skuteczna terapia może wymagać zmiany trybu życia i planu dnia. Kluczem do skuteczności procesu odchudzania jest przestrzeganie jego zasad. Właściciele psa są odpowiedzialni za podawanie prawidłowej ilości pokarmu i przekąsek, regularne ważenie zwierzęcia, korygowanie ilości podawanego pokarmu, zapewnienie aktywności fizycznej oraz kontrolowanie dostępu psa do innych źródeł pokarmu. 5 ZASAD SKUTECZNEGO PROGRAMU ODCHUDZANIA PSA 1. Określanie liczby spożywanych kalorii Postępowanie rozpoczynamy od obliczenia obecnego dziennego spożycia energii (kalorii), starając się w miarę możliwości zidentyfikować wszystkie źródła kalorii w diecie zwierzęcia. Jeżeli uda się określić tę wartość, można rozpocząć program odchudzania polegający na podawaniu psu 70-80% dawki energetycznej, jaką spożywa aktualnie. Najlepiej byłoby jednak – a trzeba tak zrobić, gdy nie można określić aktualnej liczby spożycia kalorii np. z powodu żywienia ad libitum, czyli dostępu zwierzęcia do niekontrolowanych źródeł pokarmu, podawania różnych przekąsek lub nieprawidłowego wywiadu żywieniowego – obliczyć dzienne zapotrzebowanie energetyczne (DER – daily energy requirement) w terapii odchudzającej: Pies otyły: DER (kcal) = 1,1 x RER Pies z nadwagą: DER (kcal) = 1,4 x RER gdzie RER, czyli zapotrzebowanie spoczynkowe (resting energy requirement) oblicza się korzystając z wzoru: RER = 70 x aktualna masa ciała0,75 Ustalona ilość energii powinna stanowić punkt wyjścia, ponieważ są psy o naturalnie niskim lub naturalnie wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, które może różnić się od zalecanych wartości. Szacowanie wielkości ograniczeń energetycznych nie jest dokładne. Pies może dalej utrzymać masę ciała, może ją stracić, ale może także nadal przybierać na wadze. Być może konieczne będzie monitorowanie masy ciała i odpowiednie skorygowanie wielkości dziennej dawki pokarmu, dlatego właściciel zwierzęcia musi być przygotowany na to, że odchudzanie to projekt długoterminowy. Przestrzeganie podawania w pożywieniu obliczonych wartości energii jest fundamentem profilaktyki otyłości. 2. Dieta odchudzająca Rodzaj pożywienia ma ogromny wpływ na potencjalne zagrożenie otyłością. W trakcie przygotowywania zaleceń należy dokładnie określić, jaki sposób żywienia jest stosowany. Właściciel psa może zdecydować się na przygotowywanie dietetycznych posiłków samemu w domu lub skorzystać ze specjalnych gotowych karm. Kiedy stosowane są karmy gotowe – z informacji na etykiecie należy odczytać ich wartość energetyczną. Warto pamiętać, że zalecane na etykiecie karm ilości kalorii stanowią zwykle uśrednienie dla określonej masy ciała, wieku, rasy i w praktyce mogą być znaczne indywidualne wahania w ilości potrzebnej psu karmy. Z tych względów na początku terapii odchudzającej najlepszym wyznacznikiem jest ważenie zwierząt (raz w tygodniu) i ocena kondycji według skali BCS, by w zależności od sytuacji zmodyfikować ustaloną dawkę energetyczną. Gotowe karmy odchudzające są wzbogacane w niezbędne składniki odżywcze w porównaniu z liczbą kalorii, dlatego chociaż karma zawiera zmniejszoną liczbę kalorii, zawartość białka, witamin i składników mineralnych nie jest ograniczona. UWAGA! Gotowe karmy bytowe nie są właściwe w terapii odchudzającej, gdyż redukując poziom kalorii o ok. 30%, jednocześnie zmniejszamy psu podaż białka, witamin i minerałów, co może doprowadzić do niedoborów i poważnych konsekwencji. Wybór postępowania redukującego masę ciała oraz diety odchudzającej powinien być dokonany we współpracy z dietetykiem lub lekarzem weterynarii. Na rynku jest dostępnych wiele diet niskokalorycznych, przeznaczonych zarówno do odchudzania, jak i utrzymania masy ciała psa już po odchudzaniu. Komercyjne karmy odchudzające dostarczają odpowiednich ilości wszystkich składników pokarmowych, ale przy mniejszej wartości energetycznej. Dlatego należy podawać karmę odchudzającą, a nie mniejszą ilość karmy bytowej. Karmy odchudzające dzielimy na: – karmy o obniżonej zawartości tłuszczu, – karmy o zwiększonej zawartości włókna pokarmowego. Karmy odchudzające o niskiej zawartości tłuszczu – większość karm odchudzających ma obniżony poziom tłuszczu, a jego miejsce zajmują węglowodany. Ich gęstość energetyczna jest o połowę mniejsza niż tłuszczu. W konsekwencji w tej samej objętości pożywienia dostarczamy psu ponad dwa razy mniej energii. Dodatkowo spalanie węglowodanów wywołuje silny efekt termogeniczny, czyli wytwarzana jest bardzo duża ilość ciepła. Karmy zawierające wysoki poziom strawnych węglowodanów (np. ryż), w przeciwieństwie do diet zawierających wysoki poziom włókna, nie powodują powstawania zwiększonej ilości kału ani zwiększenia częstości defekacji. Karmy odchudzające o zwiększonej zawartości włókna pokarmowego – dodatek niestrawnego włókna (np. celulozy) przy niskiej ilości tłuszczu. Zwiększona objętość i zmniejszona stawność karmy powodują uczucie sytości przy ograniczonym poborze energii. Bazuje się na doświadczeniach w redukcji masy ciała u ludzi, natomiast nie ma jednoznacznych dowodów potwierdzających, że wysoki poziom włókna niestrawnego gwarantuje redukcję masy ciała u zwierząt. Dodatkowo może być przyczyną skutków ubocznych. Włókno pokarmowe nierozpuszczalne nie ma wielkiego wpływu na opróżnianie żołądka, zaś włókno rozpuszczalne – znaczny. Z kolei włókno nierozpuszczalne (celuloza) spowalnia pasaż treści w jelitach. Większość karm odchudzających zawiera włókno nierozpuszczalne, przez co może być przyczyną zaparć i dolegliwości jelitowych. Gotowe karmy dla psów z nadwagą i otyłością wzbogacane są również w substancje dodatkowe, takie jak np. L-karnityna (jej rola w organizmie związana jest z metabolizmem tłuszczów, wspiera rozwój mięśni), antyoksydanty (ograniczają mikrouszkodzenia na poziomie komórkowym) czy chondroprotektory (wspomagają funkcjonowanie obciążonej chrząstki stawowej). Domowa dieta odchudzająca może być bardzo dobrą formą postępowania dietetycznego. W przypadku stosowania pokarmu przygotowywanego w domu należy ściśle przestrzegać receptury – wskazanej ilości składników wykorzystanych do przygotowania posiłków w takiej diecie, a w szczególności ilości zjadanego przez psa pokarmu. Aby uzyskać pożądany efekt diety, należy ograniczyć ilość spożywanych przez psa kalorii o około 30-40% w stosunku do podstawowego zapotrzebowania energetycznego. Dieta odchudzająca powinna być odpowiednio zbilansowana, zapewniać psu składniki odżywcze oraz dodatki prozdrowotne. W przypadku podjęcia decyzji o żywieniu posiłkami przygotowywanymi sposobem domowym dobrze jest opracować gotowe zestawy na każdy dzień tygodnia, na przykład na podstawie gotowych tabel zawierających wartość energetyczną produktów. Przy zachowaniu konsekwencji i przestrzeganiu składu (np. zaproponowanego przez lekarza weterynarii czy dietetyka) metoda ta pozwala na żywienie psa dietą urozmaiconą i pełnowartościową. Źródłem białka i tłuszczu powinny w takiej diecie być wysokogatunkowe mięsa. Cennym składnikiem takiej diety, wykorzystywanym w celu zmniejszenia energetyczności przy jednoczesnym zachowaniu objętości, są warzywa, które zawierają duże ilości włókna pokarmowego. Dostarczają one także cennych składników mineralnych i witamin. Cechy diety odchudzającej: obniżona kaloryczność (mniejsza podaż energii); obniżony poziom tłuszczu (stymuluje utratę tłuszczowej masy ciała); zwiększona ilość białka (chroni masę beztłuszczową ciała); umiarkowany lub podwyższony poziom włókna pokarmowego (zapewnia uczucie sytości, zwiększa objętość dawki żywieniowej); warto wzbogacić dietę w dodatki funkcjonalne. Aby terapia odchudzająca przebiegała komfortowo zarówno dla psa, jak i dla jego właściciela, ważne jest zapobieganie uczuciu głodu (zaleca się, by posiłków było możliwie dużo, przynajmniej 3-4 dziennie) i zapewnienie uczucia sytości (np. poprzez odpowiednią ilość włókna pokarmowego w diecie). Jeżeli stosujemy karmy gotowe – przestrzegajmy zalecanej ilości karmy (nie sypmy z czubkiem – skutkuje to przekroczeniem nawet 20% dziennej dawki pokarmowej). Codziennie też warto odsypać pewną ilość porcji karmy i przeznaczyć ją na nagrody. Ważna jest również kontrola spożycia przy stosowaniu diety domowej. Należy przy takiej diecie pamiętać o dużych różnicach w wartości energetycznej (kcal/100 g) pomiędzy różnymi produktami (patrz tabela). Często opiekun psa jest nieświadomy wysokiej kaloryczności pewnych produktów i nie wlicza ich do diety (przeciętne ciastko dla psa może zawierać ok. 30-70 kcal). Bez względu na to, jaki rodzaj pożywienia wybierzemy, ważna jest także odpowiednia dawka aktywności fizycznej. 3. Wysiłek fizyczny Często sama dieta odchudzająca nie daje wystarczających efektów, ponieważ niektóre zwierzęta wykazują niezwykle niską spontaniczną aktywność fizyczną, a dawka pożywienia w takich przypadkach może być ekstremalnie niska, co może wiązać się z problemami z przewodem pokarmowym albo być nie do zaakceptowania ze względu na postrzeganie właściciela. Poza ograniczeniem ilości energii w pokarmie spożywanym przez otyłe zwierzęta spadek masy ciała można zwiększyć poprzez wzrost wydatkowania energii przez zwierzę. Możliwie najskuteczniejszy program odchudzania obejmuje zarówno ograniczenie liczby spożywanych kalorii, jak i zalecenia dotyczące wysiłku fizycznego. Większość otyłych psów niechętnie podejmuje aktywność, potrzebuje dużej zachęty i motywacji. Jednoczesny wysiłek fizyczny psa i jego właściciela wzmacnia więź między człowiekiem i zwierzęciem, a zwiększenie aktywności fizycznej może przyspieszyć odchudzanie. Każdy rodzaj ruchu jest dobry. Przykładami ćwiczeń fizycznych, które są korzystne u zwierząt z nadwagą lub otyłością, mogą być wolne spacery, łapanie piłki, pływanie lub ćwiczenia na bieżni w basenie, a także socjalizacja w parku dla psów. Lepiej zabrać psa w ciągu dnia na trzy 15-minutowe spacery niż na jeden 45-minutowy. Musimy także pamiętać, że otyłe psy mają zdecydowanie mniejszą tolerancję wysiłkową i dużo mniej sprawny układ ruchu. Intensywny wysiłek może skutkować kontuzjami. Zatem u czworonogów cierpiących na otyłość bardzo ważne jest stosunkowo wolne wprowadzenie ćwiczeń fizycznych i stopniowe zwiększanie ich trwania oraz intensywności.